Çalma Teknikleri
Kanun Çalma Teknikleri
Kanun çalabilmek için önce eğitimini almak gerekir. Ama başlangıç olarak önemli olan birkaç maddeyi sıralayabiliriz.
• İlk olarak iyi bir duruş ve tutuş pozisyonu almak.
• Oturacağımız sandalyenin vücudumuzu rahat ettirecek şekilde olması gerekir, kollukları olmayan bir sandalyede çalış rahat olacaktır. Çünkü çalma esnasında dirseklerimize çarparak güzel ve rahat çalmamızı engelleyebilir.
• Kanun dizlerimizin üzerine koyduğumuzda dizlerimizle gövdemiz arasında doksan derecelik bir açı olmalı. Bunu dengeleyebilmek için gerektiğinde ayaklıklardan faydalanabiliriz.
• Klasik kanun çalma tekniğinde dirseklerimiz gövdemize yakın olmalı ama bunun için kendimizi sıkmamak gerekir. Çünkü çalış sırasında kollarımız ileri, geri hareket edecektir.
• Saygın bir görüntü vermesi açısından dizlerimizin kapalı olması.
• Mızrap vuruşları için bilinmesi gereken en önemli şey. İşaret parmağıyla baş parmağın aynı hizada açılıp kapanmasıdır.
• Çalış sırasında telleri tırmalamak, sürtmek ve tutup bırakmak yanlıştır. Bunların olmaması ve kanundan doğal olan sesi duymak için açıp kapama tekniğini teller üzerinde uygulanmak gerekir.
• İlk olarak DO perdesi ve DO dizisi üzerinde alıştırmalar yapılması uygundur. Aynı tel üzerinde sağ el, sol el ve iki el birlikte olmak üzere yapılacak egzersizler bu saza olan hakimiyeti veya el alışkanlığını arttıracaktır.
Kanunu Çalış Tekniği
Kanun geçmiş yüzyıllarda kanuniler (kanun çalan kişi) tarafından değişik şekillerde çalınmış ve onların özelliklerini oluşturmuştur. Çalış tekniğine iki örnek verecek olursak;
1- Dirsekler gövdeye, eller kanun yüzeyine yakın tutulur. Her iki elin bilekleri gevşek haldedir. Tellere işaret parmaklar oynatılarak vurulur. Yumuşak bir seslendirme tekniğidir.
2- Dirsekler gövdeden açıktır. İşaret parmakları dik tutulur. Çalış esnasında bilek kırılmaz. Parmaklardan dirseğe kadar olan ön kol kısmı bütün olarak hareket eder. Bu şekil “süratli çalış” için ve kanundan azami ses çıkarmak amacına uygundur. Tellerin köprüye ve mandallara yakın kısımlarına vurarak daha parlak ses çıkartılır.
Kanun çalarken sol el mandal tahtasından yaklaşık dört parmak sağda, sağ el ise kanunun göğüs kısmının sağ tarafındaki kafesler ile deri arasındaki hat üzerinde hareket eder. Kanunun normal sesi bu alanda üzerinde çıkar. Tellerin tam orta yerinden çalınırsa davudi ve tatlı bir ses elde edilir.
Günümüzde kanuniler arasında birinci veya ikinci şekli kullananlar olduğu gibi her iki şeklide karışık olarak kullananlarda vardır.
Yeni öğrenenler başlangıçta değeri büyük notalara birkaç mızrap vurmaktan kesin olarak kaçınmalıdırlar. Her notayı tek vuruşla icra etmek gerekir veya değeri büyük notaları tremola yapmalıdır.
Kanunda Yüzüğün Parmağa Takılışı
Kanun yüzükleri, işaret parmağının kalınlığına uyacak şekilde yuvarlak olarak üst üste kıvrılmış sarı veya beyaz madenden yapılmıştır. Kıvrık uçlar ucuca yada üst üste binmiş olabilirler.
Her iki elin işaret parmağına önce yüzükler takılır, sonra parmak ile yüzük arasına çok sıkı olmayacak şekilde mızraplar geçirilir.
En iyi mızrap bağa denen ve deniz kaplumbağası kabuğundan veya hayvan boynuzundan yapılır. Mızrapların eni orta kısmında 1-2 mm kalınlıkta olup her iki uca doğru incelir. Bu uçların inceliği kullananların isteğine göre değişir. Mızrapların yüzeyleri pürüzsüz ve parlak olmalıdır. Aksi halde mızrabın tellere dokunuşunda sürtünme sesi duyulur.
Mızrap tele bütün yüzeyiyle ve yaklaşık 30 ile 45 derecelik bir açıyla temas etmelidir. Tele vurulduğunda aynı sesi veren üç telde titreşmelidir.
Akort Anahtarının Tutuş Şekli
Anahtarın yuvarlak kısmı avuç içine oturacak ve bu kısmın uzun ekseni baş ve küçük parmak yönünde olacak şekilde tutulur. Akort sırasında anahtarla burgunun üzerine fazla bastırılmaz. Önce tel az çok gevşeyecek yani ses pesleşecek şekilde döndürülür. Daha sonra istenen pesliğe çekilir.
Koma Mandallarının Kullanılışı
Çalınacak melodideki arızalara göre ne kadar sayıda mandal değiştirilmesi gerekiyorsa o kadar mandal elin baş ve orta parmakları arasında tutulup indirilir veya kaldırılır. Bu sırada mandalların fazla ses çıkarmamasına dikkat edilmelidir.
Bazen mandalların çok kısa süre için kullanılması gerekebilir. Örneğin; kromatik ( yarım ses aralıkla) bir çıkış sırasında mandalın çok kısa süre tutulması gerektiğinde mandal yuvasına oturmayacak fakat teli kaldıracak şekilde orta ve baş parmaklar arasında tutulur ve o ses çalındıktan sonra hemen bırakılır.
Tek mandal indirilecekse sadece sol elin orta parmağının tırnağı mandala takılarak indirilir. Tek mandal kaldırılacaksa bu sefer baş parmakla kaldırılır.
Kanunun Akordu
Normal olarak 25 ses içeren kanunun akorduna Neva telleriyle başlanır. Bir akort düdüğü, diyapozon veya elektronik akort aletinden duyulan sese neva telleri çekilir. Sonra bir oktav pesti olan Yegah, daha sonra bir oktav tizdeki tiz neva, iki oktav pesti olan Kaba Yegah telleri neva tellerinin sesine göre ayarlanır.
Kanunu akortlayabilmek için dörtlü ve beşli aralıkları çok iyi tanımak gerekir. Yeni öğrenenlerin bu aralıklara aşina olana kadar akort yapma şansları yoktur.
Bir piyano veya orgtan yararlanılarak akort gerçekleştirilebilir.
Kanun Türk müziğinde akort edilmesi en zor çalgıdır.
Kanunda Mandal Sistemi
Kanundaki mandal sistemi ikiye ayrılır;
1-Koma Sistemi: Bu tür mandal takılan kanunlarda yastık mandal sabittir ve kullanılmaz yastık mandal dışında kalan 5 mandal bemol ile natürel arasındadır. Her mandal bir koma sesini verir.
2-Şuurili Sistem: Yastık mandaldan sonra gelen natürel sese kadar 6, 7, 8 mandal takılır genellikle yastık mandaldan sonra 6 mandal takılan bu sistem, 6 mandal bakiye sesini verir.
Kanunda Mandalların Makamlara Göre Kullanışları
Yastık mandal hariç 6 adet mandal takılan kanunlarda;
Natürel düzende (çargah dizisinde) 6 mandal da kalkık
Nihavent Makamı (Natürel mandallardan) : 6 mandal inik
Hicaz Makamı (Natürel mandallardan) : 5 mandal inik
Uşşak Makamı (Natürel mandallardan) : 3 mandal inik
Rast Makamı (Natürel mandallardan) : 2 mandal inik
Hüzzam Makamı (Natürel mandallardan) : 1 mandal inik
Segah Makamı (Natürel mandallardan) : 1 mandal inik
Nihavent Makamı: Sİ (puselik) perdesindeki dip mandal hariç 6 mandal indirilir. Mİ (Hüseyni) perdesindeki dip mandal hariç, 6 mandal indirilir.
Hicaz Makamı: Sİ (puselik) perdesindne dip mandal hariç 5 mandal indirilir, DO (çargah) perdesindeki 6 diyez mandaldan 5 tanesi kaldırılır. FA (Acem) perdesinde bulunan 5 mandalın 4 tanesi kaldırılır.
Uşşak Makamı: Sİ (puselik) perdesinden 3 mandal indirilir.
Rast Makamı: Sİ (puselik) perdesinden 2 mandal indirilir. FA (Acem) perdesinden inik olan 5 diyez mandaldan 4 tanesi kaldırılır.
Hüzzam Makamı: Sİ (puselik) perdesinden 1 mandal indirilir, Mİ (Hüseyni) perdesinden 4 mandal indirilir. FA (Acem) perdesinden diyez mandallardan 5 tanesinin 4’ü kaldırılır.
Suzinak Makamı: Sİ (puselik) perdesinden 1 mandal indirilir, Mİ ( Hüseyni) perdesinden yastık mandal hariç 6 mandaldan 4 tanesi indirilir, FA (Acem) perdesinde bulunan diyez mandallardan 4 tanesi kaldırılır, LA ( dügah) perdesinden natürel mandallardan 4 tanesi indirilir.
Kürdili Hicazkar Makamı: Sİ (puselik), Mİ (Hüseyni), LA (dügah) perdelerinde bulunan dip mandallar hariç 6 adet mandal indirilir.
Kanun Çalma Teknikleri
Oktavlı Çalma,
Arpejli Çalma,
Armonili Çalma,